Rehabilitacja to jeden z najważniejszych elementów leczenia osób po udarze. W dużej mierze to właśnie od niej zależy, kiedy i w jakim stopniu pacjent powróci do sprawności. Wykorzystane metody mają na celu m.in. jak najszybszą pionizację, zapobiegania przykurczom i odleżynom. Istota jest także terapia logopedyczna. Co warto wiedzieć o rehabilitacji poudarowej? Jak długo trwa i na czym dokładnie polega?
Czym jest udar mózgu?
Ryzyko udaru mózgu wzrasta wraz z wiekiem – dotyczy głównie osób powyżej 60. roku życia. W niektórych przypadkach może jednak wystąpić u osób młodszych, a nawet u dzieci. Udar dzieli się na niedokrwienny oraz krwotoczny. W pierwszym przypadku pojawia się nagłe zablokowanie dopływu krwi do mózgu. Wówczas możemy spotkać się również z nazewnictwem „zawał mózgu”. Udar krwotoczny jest rzadszy. Następuje na skutek gwałtownego pęknięcia naczynia i wylewu krwi do mózgu.
Wśród czynników ryzyka można wymienić m.in.:
- cukrzyca,
- otyłość,
- miażdżyca,
- dna moczanowa,
- nadciśnienie tętnicze,
- choroby serca (np. migotanie przedsionków, wady zastawek),
- palenie papierosów,
- nadużywanie alkoholu,
- brak aktywności fizycznej,
- nieodpowiednia dieta,
- przewlekły stres,
- płeć męska,
- uwarunkowania genetyczne.
Po czym rozpoznać udar? Najczęstszymi objawami są: zaburzenia czucia, trudności w mówieniu i przełykaniu. Zauważalny jest częściowy niedowład lub paraliż, zaburzenia świadomości, a także majaczenie. Objawy fizyczne dotykają jednej strony ciała. Dlatego też jednym z charakterystycznych objawów jest asymetria twarzy.
Podsumowując, udar to nagłe wystąpienie objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu o zróżnicowanym stopniu. Objawy kliniczne w głównej mierze zależą od miejsca i wielkości uszkodzenia.
Kiedy rozpocząć rehabilitację poudarową? Jak długo trwa?
Podstawowa zasada jest taka, że rehabilitacja poudarowa powinna być wdrożona jak najszybciej, gdy tylko stan pacjenta na to pozwoli. Pierwszym etapem rekonwalescencji jest profilaktyka funkcjonalna. Jest to czas, gdy osoba dotknięta udarem pozostaje w szpitalu na oddziale neurologicznym (do 21 dni). Kolejnym etapem jest rehabilitacja funkcjonalna, która trwa od 2-3 tygodni do 12-24 miesięcy w zależności od stanu i postępów pacjenta. Ostatnim krokiem jest okres adaptacji. Może on trwać od roku do nawet 5 lat. Osoba po udarze korzysta wówczas z rehabilitacji środowiskowej.
Profilaktyka funkcjonalna ma za zadanie przygotować układ ruchu pacjenta do przywrócenia pełnego funkcjonowania, zapobiegniecie odleżynom oraz zakażeniom bakteryjnym (np. płuc, układu moczowego). Rehabilitacja funkcjonalna to terapia indywidualna, która jest dopasowana do potrzeb osoby po udarze. Najczęściej jest to fizjoterapia. Najlepsze rezultaty osiągane są, gdy chorym opiekuje się zespół terapeutyczny, w tym lekarz neurolog, neuropsycholog, logopeda, fizjoterapeuta oraz terapeuta zajęciowy.
Optymalny czas usprawniania pacjenta po udarze to ok. 3-6 miesięcy. Mózg dzięki pourazowej plastyczności jest bardziej podatny na trening. To natomiast sprzyja odzyskaniu utraconych funkcji. Samo usprawnianie powinno być prowadzone jednak tak długo, jak widoczny będzie postęp oraz korzyści dla pacjenta.
Czas trwania rehabilitacji poudarowej uzależniony jest od m.in. szybkości udzielonej pomocy, postawienia odpowiedniej, trafnej diagnozy oraz właściwej hospitalizacji. Niestety, jedynie co trzecia osoba po udarze decyduje się na rozpoczęcie rehabilitacji. Czas oczekiwania na wizytę w ramach poradni neurologicznej na NFZ może wynosić nawet kilkanaście miesięcy. Dlatego też coraz więcej osób wybiera rehabilitację w specjalistycznej placówce.
Jakie efekty może dać rehabilitacja po udarze?
Podjęcie rehabilitacji po udarze jest bardzo ważne. Wprowadzone ćwiczenia są wysoko skuteczne w walce z jego skutkami. Odpowiednio dobrane zestawy pomagają usprawnić funkcjonowanie w codziennych czynnościach, co przekłada się na poprawę jakości życia.
Osoba po udarze boryka się przede wszystkim z ograniczeniem sprawności. Uniemożliwia jej to powrót do wcześniejszej aktywności życiowej. Zdarza się, że u pacjentów, u których wystąpiły najcięższe deficyty neurologiczne, niemożliwe jest samodzielne funkcjonowanie. Wówczas konieczna jest pomoc osób trzecich na co dzień. Głównym zadaniem rehabilitacji po udarze jest poprawa sprawności oraz uzyskanie pełnej niezależności. Ponadto ma ona na celu zmniejszenie ryzyka zgonu na skutek powikłań zakrzepowo-zatorowych oraz infekcji.
Zbyt długie zwlekanie z podjęciem rehabilitacji może zaprzepaścić efekty rehabilitacji prowadzonej w pierwszej fazie po udarze. Dlatego też po opuszczeniu szpitala najważniejsze jest jak najszybsze znalezienie placówki, w której chory będzie mógł się rehabilitować.
Na czym polega rehabilitacja po udarze? Jak wygląda?
W pierwszej fazie rekonwalescencji najważniejsza jest właściwa pielęgnacja skóry oraz zastosowanie materaców przeciwodleżynowych. Ważne jest także wdrożenie zasad pozycjonowania pacjentów neurologicznych. Podczas rehabilitacji wykorzystuje się m.in. kształtki, wałki oraz zwinięte ręczniki, które pomagają uzyskać odpowiednie ułożenie kończyn i zapewnić liniowość w pozycji leżącej. Takie zabiegi mają na celu niepogłębianie się istniejących patologicznych wzorców postawy i ruchu. Ważnym elementem terapii jest również nawiązywanie kontaktu z chorym. Pierwszy etap rehabilitacji to także ćwiczenia oddechowe, rąk i nóg, pobudzające krążenie oraz zapobiegające zakrzepom. Istotna jest stymulacja komórek nerwowych, które zostały niedotknięte udarem oraz tworzenie nowych połączeń.
Ćwiczenia po udarze skupiają się na łagodzeniu jego skutków, w tym niedowładów, spastyczności, przykurczy, deformacji oraz utraty siły mięśniowej. Następnie rehabilitant skupia się na usprawnieniu funkcji kończyny zajętej oraz próbach zaadaptowania pacjenta do życia z powstałą dysfunkcją (np. jak funkcjonować z jedną sprawą ręką, jak się komunikować pomimo problemów z mową). Zastosowanie znajdują m.in. ortezy, laski, balkoniki, kule, pionizatory, wózki aktywne oraz trójnogi. Jeżeli występuje taka potrzeba, konieczne jest nieco inne zaaranżowanie domu i jego otoczenia (np. wyeliminowanie barier architektonicznych).
Terapia po udarze powinna również uwzględniać leczenie logopedyczne oraz neuropsychologiczne. Trudności z mową oraz zaburzenia poznawcze mogą utrudnić powrót do sprawności i ograniczyć efekty fizjoterapii.
Ważnym elementem rekonwalescencji jest wsparcie rodziny. Udar dotyka nie tylko pacjenta, ale również osoby z jego najbliższego otoczenia. U niektórych chorych brak akceptacji ograniczeń, z którymi muszą się zmierzyć, może skutkować agresją lub doprowadzić do depresji. Motywacja ze strony najbliższych jest istotnym elementem prowadzenia udanej terapii.
Czy rehabilitacja poudarowa w domu przynosi efekty?
Domowa rehabilitacja po udarze ma za zadanie kontynuować cele oraz założenia terapii szpitalnej. Ważne jest zachęcanie pacjenta do wykonywania czynności za pomocą ręki bezpośrednio zajętej. Dzięki temu uszkodzona część mózgu jest stymulowana. Ponadto zaleca się, aby chory wykorzystywał mięśnie brzucha do zmiany pozycji.
Porażona kończyna górna powinna być odpowiednio traktowana. Nie wolno za nią ciągnąć (np. podczas prób wstawania), ponieważ może to skutkować jej podwichnięciem. Ważne, aby była podparta podczas siedzenia czy spożywania posiłków. W przypadku kończyny dolnej istotne jest zapewnienie ruchomości w stawie skokowym, aby zapobiec zmianom wtórnym.
Rehabilitacja w domu przynosi efekty, o ile jest uzupełnieniem terapii podjętej pod okiem specjalistów (m.in. fizjoterapeutów). To oni udzielą wskazówek, jakie ćwiczenia warto wykonywać oraz jakim sprzętem można się wspomóc.
Rehabilitacja po udarze w placówce medycznej
Ćwiczenia rehabilitacyjne po udarze dobierane są indywidualnie do każdego pacjenta. Zależą m.in. od okresu unieruchomienia, stanu chorego oraz skutków, jakie poczyniło to zdarzenie.
Rehabilitacja poudarowa to:
- fizjoterapia – ćwiczenia fizyczne, które pobudzają aktywność ruchową pacjenta,
- kinezyterapia – rehabilitacja ruchem układu oddechowego, moczowego, nerwowego i sercowo-naczyniowego,
- fizykoterapia – wykorzystywanie prądów, ultradźwięków lub temperatury,
- terapia afazji – rehabilitacja mowy,
- terapia farmakologiczna – zażywanie leków antydepresyjnych, przeciwbólowych oraz przeciwzakrzepowo heparyny.
Jak minimalizować ryzyko udaru?
Udar z reguły występuje jako następstwo pewnych nawyków, zachowań czy zdarzeń. Istnieją pewne sposoby na minimalizowanie ryzyka wylewu. Są one szczególnie ważne w przypadku osób powyżej 40. roku życia. Warto zadbać o odpowiednią, zbilansowaną dietę oraz aktywność fizyczną. Ponadto wskazane jest regularne sprawdzanie ciśnienia krwi, kontrolowanie poziomu krwi w organizmie, unikanie alkoholu i nikotyny.
Poza podjęciem kroków, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia udaru, istotna jest umiejętność rozpoznawania pierwszych jego objawów. Czas jest tu niezwykle ważny, a szybko udzielona pomoc zmniejsza ryzyko groźnych powikłań.
Jednym z najważniejszych elementów powrotu do zdrowia po udarze jest odpowiednio przeprowadzona rehabilitacja poudarowa. Warto zdecydować się na pomoc specjalistów, którzy odpowiednio dobiorą zestaw ćwiczeń oraz udzielą wskazówek, jak samodzielnie ćwiczyć w domu, aby zwiększyć efektywność terapii. W Centrum Medycznym Judyta świadczymy usługi z zakresu rehabilitacji. Zapewniamy indywidualne podejście do każdego pacjenta. Nasz wykwalifikowany personel skutecznie pomaga w powrocie do sprawności.
