Cytologia jest podstawowym, profilaktycznym badaniem ginekologicznym. Jej głównym założeniem jest możliwość wykrycia raka szyjki macicy we wczesnym jego stadium. To nie tylko metoda, która może pomóc zachować zdrowie, ale w niektórych przypadkach także uratować życie. Co warto wiedzieć o cytologii? Kiedy powinno się po raz pierwszy wykonać badanie? Jak często je powtarzać? Co zrobić, gdy wynik ujawni jakieś nieprawidłowości?
Co to jest cytologia? Jakie są rodzaje cytologii?
Cytologia (wymaz lub rozmaz z szyjki macicy) to bezpieczne i skuteczne badanie profilaktyczne komórek z szyjki macicy. Za pomocą specjalnej szczoteczki komórki pobierane są z tarczy i kanału szyjki macicy. Następnie odpowiednio przygotowany materiał trafia do oceny mikroskopowej. Cytolog ma za zadanie ocenić prawidłowość komórek nabłonkowych. Badanie umożliwia wykrycie zmian wskazujących na stan przednowotworowy lub nowotworowy szyjki macicy wywołany przez onkogenne szczepy wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV-16, HPV-18) – jeszcze przed pojawieniem się jakichkolwiek objawów.
Badanie cytologiczne pozwala odpowiedzieć na pytanie, czy kobieta znajduje się w grupie ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. Warto jednak pamiętać o tym, że nieprawidłowego wyniku nie wolno interpretować jako diagnoza raka. Cytologia wykrywa wczesne zmiany nowotworowe oraz stany, które mogą potencjalnie prowadzić do nowotworu. Jeżeli zostaną odpowiednio wcześnie ujawnione, mogą zostać skutecznie wyleczone.
Cytologia to nie tylko profilaktyka raka szyjki macicy, ale również innych kobiecych nowotworów, w tym raka jajnika czy raka trzonu macicy. Ponadto umożliwia ona ocenienie stanu flory fizjologicznej pochwy oraz uzyskanie ogólnych informacji o stanie zdrowia intymnego. Jeżeli wyniki wskazują na zmiany, które mogą być wywołane np. chorobami wenerycznymi, lekarz z reguły zleca dodatkowe badania laboratoryjne.
Rodzaje badań cytologicznych:
- cytologia konwencjonalna – materiał po pobraniu trafia na szkiełko mikroskopowe, a następnie jest utrwalany roztworem etanolu (96%),
- cytologia płynna (na podłożu płynnym, LBC) – materiał po pobraniu umieszczany jest w pojemniku z podłożem płynnym, co zapobiega uszkodzeniom komórek; w laboratorium zawartość próbki nanoszona jest na filtr w celu usunięcia śluzu i krwinek czerwonych; tak przygotowany materiał trafia do analizy. Cytologia płynna uznawana jest za badanie dokładniejsze, o większej czułości.
Kto powinien wykonać cytologię? Jakie są wskazania do jej wykonania?
Po raz pierwszy cytologię należy wykonać w wieku 20-25 lat lub wkrótce po inicjacji seksualnej (najpóźniej 3 lata po rozpoczęciu współżycia). Może na nią zdecydować się również dziewica – nie ma tu żadnych przeciwwskazań. Pobranie wymazu jest małoinwazyjne.
Badanie cytologiczne nie tylko wykrywa ewentualne zmiany nowotworowe, ale również:
- ma na celu kontrolę leczenia zachowawczego i operacyjnego nadżerki tarczy szyjki macicy,
- ocenia stan nabłonka pochwy,
- ocenia działanie leków hormonalnych,
- pomaga określić termin owulacji oraz czas trwania II fazy cyklu.
Ponadto cytologię powinno się wykonywać u kobiet w ciąży (najlepiej przed upływem 10. tygodnia ciąży). Zmiany HPV mogą zagrażać zdrowiu zarówno matki, jak i dziecka. Jeżeli taka analiza nie była wykonana w tym okresie, konieczne jest pobranie próbki do badania jak najwcześniej po porodzie (np. podczas pierwszej wizyty poporodowej u ginekologa).
Cytologię należy wykonywać również u kobiet w okresie przekwitania. Można z niej zrezygnować po zakończeniu współżycia seksualnego, o ile zgodę na to wyrazi lekarz ginekolog.
Jak przygotować się do badania cytologicznego?
Cytologii nie wykonuje się podczas miesiączki. Na badanie najlepiej umówić się pomiędzy czwartym dniem po miesiączce a czwartym dniem, który poprzedza wystąpienie krwawienia. Należy odczekać co najmniej trzy-cztery dni w przypadku stosowania środków dopochwowych oraz dwa dni po stosowaniu irygacji.
Kolejną ważną informacją jest to, że przed badaniem cytologicznym nie można współżyć przez dobę. Nie wolno poddawać się innemu badaniu ginekologicznemu w ciągu 24 godzin przed umówioną cytologią (w tym przezpochwowemu badaniu USG, pobieraniu posiewów i wymazów).
Jeżeli pacjentka podejrzewa występowanie u siebie infekcji intymnej, zaleca się wcześniejsze wyleczenie choroby. To lekarz oceni, czy badanie może zostać wykonane.
Jak wygląda badanie cytologiczne?
Cytologia wykonywana jest w gabinecie ginekologicznym podczas wizyty. Na badanie nie trzeba się specjalnie umawiać, jednak należy pamiętać o powyższych wskazówkach dotyczących przygotowania się do niego.
Należy wygodnie ułożyć się na fotelu ginekologicznym i rozluźnić. Lekarz wprowadza do pochwy jednorazowy wziernik. Za pomocą specjalnej szczoteczki, obracając ją kilka razy wokół własnej osi, pobiera wydzielinę, która zawiera komórki błony śluzowej z nabłonka szyjki macicy. Rozmaz pobierany jest z tarczy szyjki macicy oraz kanału szyjki macicy. Po pobraniu próbek lekarz odpowiednio je przygotowuje i wysyła do laboratorium. Tam podlegają analizie cytologa.
Samo wykonanie badania cytologicznego trwa kilka minut. Na jego wynik należy czekać ok. 2-3 tygodnie.
Czy badanie cytologiczne boli?
Badanie cytologicznej jest bezbolesne. Niektóre pacjentki opisują, że odczuwają lekkie „szczypanie”.
Dlaczego cytologia jest taka ważna?
Cytologia to badanie profilaktyczne i przesiewowe. Jest ważna, ponieważ umożliwia wykrycie ewentualnych zmian czy nieprawidłowości na wczesnym etapie. To zwiększa skuteczność leczenia. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów aż 40 proc. nowo zdiagnozowanych przypadków raka szyjki macicy wykrywane jest w stanie zaawansowanym lub bardzo zaawansowanym, co zdecydowanie zmniejsza szanse na wyleczenie.
Wpływ na rozwój raka szyjki macicy ma wiele czynników, w tym m.in. uwarunkowania genetyczne, palenie tytoniu, duża liczba porodów, wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego oraz duża liczba partnerów seksualnych.
Jak często wykonywać cytologię?
Cytologię należy wykonywać regularnie – co najmniej raz na dwa-trzy lata. Kobiety, które znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka, muszą badać się częściej. To z reguły lekarz ginekolog zaleca, kiedy ponownie wykonać badanie. Pacjentki często zmieniające partnerów seksualnych, wcześniej leczone z powodu nadżerki oraz o obniżonej odporności powinny udawać się na cytologię raz do roku.
Jak wygląda leczenie w przypadku wykrycia nieprawidłowości?
Małe zmiany dysplastyczne podlegają leczeniu zachowawczemu. Z reguły nie ma konieczności ingerencji chirurgicznej. W przypadku dysplazji średniego lub dużego stopnia konieczna może okazać się interwencja chirurgiczna.
Jeżeli cytologia wykaże jakiekolwiek nieprawidłowości, najczęściej lekarz zleca wykonanie dodatkowych badań (m.in. kolposkopii lub pobranie wycinka). Nawet w razie wykrycia komórek nowotworowych wyleczalność wynosi ok. 95-98 proc.
Dlaczego warto regularnie wykonywać cytologię?
Regularne wykonywanie cytologii ma na celu monitorowanie stanu zdrowia intymnego pacjentki. Jeżeli pojawią się jakiekolwiek niepokojące zmiany, można odpowiednio szybko reagować. Na raka szyjki macicy zapadają kobiety w różnym wieku, dlatego też należy pamiętać o profilaktyce zdrowotnej przez całe dorosłe życie.
Z danych Krajowego Rejestru Nowotworów wynika, że w Polsce jedynie 27 proc. kobiet wykonuje badanie cytologiczne. Należy jednak pamiętać o tym, że rak szyjki macicy początkowo nie daje żadnych objawów, rozwija się powoli. Cytologia to proste badanie, które trwa kilka minut oraz które może uratować zdrowie lub nawet życie pacjentki.
W naszym Centrum Medycznym Judyta realizujemy program profilaktyki raka szyjki macicy. Pacjentki mogą skorzystać z bezpłatnego badania cytologicznego w ramach NFZ. Głównym celem programu jest zmniejszenie umieralności wśród kobiet na raka szyjki macicy. Corocznie w Polsce wykrywa się 13 nowych przypadków na 100 tys. pacjentek. Odpowiednio wcześnie podjęte leczenie to szansa na całkowite wyleczenie.
